Anasayfa / Ekonomi Makaleleri / ÜFE-TÜFE Nedir? Nasıl Hesaplanır?

ÜFE-TÜFE Nedir? Nasıl Hesaplanır?

ÜFE-TÜFE Nedir? Nasıl Hesaplanır?

Bir ülke ekonomisinde makro ekonomik performans; işsizlik seviyesi, fiyatlar genel seviyesi ve enflasyon seviyesi ile ölçülerek bulunur. Enflasyon, fiyatlar genel seviyesindeki sık sık artış neticesi paranın sayısal değerinin düşmesi şeklinde ifade edilebilir.

Ekonomide söz hususu olan enflasyon tipleri; harcamaların toplam üretim sayısını aşmasıyla meydana gelen talep enflasyonu ve maliyet artmalarının ürün fiyatlarındaki artışa amacıyla bulunduğu maliyet enflasyonudur. Talep enflasyonu farklı hallerde meydana gelir. Bir ülkenin ithalatının ihracatından çok olmasıyla dış ticaret açığı ortaya gelir. Para gereksinimi meydana gelir ve bu gereksinim karşılıksız para basma halini doğurur.

Bu da merkez bankasının başka döviz kurlarına eşdeğer olmaktan vazgeçip pazara çok para arz etmesiyle gerçekleşir. Paranın sayısal değeri düşer ve aynı para ile daha az mal ve hizmet alımı yapılabilir. Bu hal da talep enflasyonuna amacıyla olur.

Enflasyon Nedir

Maliyet enflasyonu ise talebin çokluğu karşısında daha çok mal arz edilmesi halinde meydana gelir. Bu da daha çok makine, iş kuvveti ve yatırım malı gerektirir. Yapılan üretim harcamalarından dolayı fiyat artışları imal edilen malın fiyatına yansır. Bu amaçla maliyet enflasyonu ortaya gelir.

Enflasyon oranlarının ölçülmesi amacıyla de pazardaki TÜFE (tüketici fiyat endeksi) ve TEFE (yapımcı fiyat endeksi) oranlarından faydalanılır. Üretici fiyat dizininin kısaltması eskiden TEFE olarak kullanılmaktaydı ama bundan sonra TEFE yerine “ÜFE” olarak kullanılmaktadır.

Yurt içi ve vatan dışı pazarlarda yaşanan ani iniş çıkışların değişmesi, enflasyon civarlarına bağlıdır. Enflasyon seviyesinin belirlenmesinde de TÜFE ve ÜFE mühim rol oynamaktadır. Bu amacından dolayı finans pazarları yönünden TÜFE ve ÜFE bilgileri büyük ehemmiyet taşımaktadır. İki endekste de fiyatlar genel seviyesindeki sık sık artışlar ölçülmektedir. Bunun amacıyla ise birtakım malların fiyatının yükselmesi ya da bir seferlik fiyat artışlarının enflasyon olarak kabul edilmemesidir.

TÜFE

Yalnızca hane halkı doğrulusunda tüketilen mal ve hizmetlerin fiyatındaki artışı ölçer. TÜFE sepetinin içeresinde besin ve alkolsüz içecekler, alkollü içecekler ve tütün, giyim ve ayakkabı, konut, su, elektrik, gaz ve başka yakıtlar, mobilya, ev aletleri, sıhhat hizmetleri, ulaştırma hizmetleri, haberleşme hizmetleri, eğlence ve kültür, eğitim, lokanta ve oteller gibi detaylı mal ve hizmetler bulunur.

Aralarında akrabalık teması olan ya da olmayan ama aynı evde ikamet eden hane halkının ve vatan içeresinde bulunan turistlerin yaptığı şahsi tüketim harcamalarını kapsar. Piyasada alım-satım hususu olan tüm mal ve hizmetlerin fiyatlarını incelemek olası olmadığı amacıyla hane halkının bütçesinde en çok yer edinen mal ve hizmetler saptanarak örnek oluşturulur. Bu örnek mal ve hizmetler belirli ağırlıklar verilerek endekse dahil edilir.

Yani yalnızca tüketicinin kullandığı mal ve hizmetler ile asli gereksinimlerde meydana gelen fiyat dalgalanmalarını ölçer. Tüketim harcamaları enflasyonun 2/3’sini ortaya getirdiği amacıyla enflasyon dalgalanmalarında çok büyük bir paya sahiptir. Oluşan artışlar faiz oranlarının da yükselmesine amacıyla olur. Faiz oranlarının yükselmesi da pazarda doların değer kazanmasını ve güçlenmesini sağlar. Bu da fiyatlarda ciddi manada yükseliş olacağının işaretidir. Türkiye’de, aşağı yukarı 16.00 saatlerinde TÜFE bilgileri açıklanarak yatırımcılar bilgilendirilir.

ÜFE

Belli bir devre ortamında üretimi oluşturulan ve vatan içeresinde satışa sunulan mal ve hizmetlerin, yapımcı fiyatlarının vakit içeresindeki fiyat değişimlerini inceleyerek ölçen endekstir. ÜFE sepetinde kömür ve linyit, ham petrol ve doğalgaz, metal cevherleri, besin ürünleri, içecekler, tütün ürünleri, tekstil ürünleri, giyim ürünleri, kağıt ve kağıt ürünleri, kimyasallar, metalik olmayan başka mineral ürünler, ana metaller, fabrikasyon metal ürünler, mobilya, başka ulaşım araçları, elektrik, gaz üretim ve dağıtımı, basım hizmetleri, elektrikli teçhizat gibi mal ve hizmetler yer almaktadır.

Mal ve hizmet sektörlerinde üretim sağlayan yapımcıların pazar arz ettiği malların fiyatlarındaki değişim takip edilir. Bu endekste üretimi oluşturulan mal ve hizmetlerin, vergiler dahil edilmeksizin oluşturulan peşin fiyatları incelenir. Toptan satış fiyatlarındaki değişimler aylık periyotlarla ölçülür. ÜFE bilgilerindeki artış tahvil ve hisse senedi pazarlarında düşüş yaşanmasına sebep olur. Çünkü faiz oranları ve ÜFE eş yönlü endekslerdir. Faiz oranlarının yükselmesi ile dolar değer kazanır ve güçlenir. Eğer tersi hal gerçekleşirse de dolar değer kaybeder.

TÜFE, tüketicinin hayat maliyetini ölçen ve satın alma faaliyetlerini araştıran bir endekstir. ÜFE ise üretimin maliyetini ölçer ve yapımcıların pazara mal ve hizmet arz ederken ki faaliyetlerini inceler. Ekonomi siyasetini yürüten bireyler, tüketici fiyat endeksi ile yapımcı fiyat endeksini inceleyip analiz ederek enflasyonun gerekçelerini anlarlar ve enflasyonu düşürmek amacıyla politikalar geliştirirler.

TÜFE ve ÜFE’nin kullanılmasındaki asli amaçlar; enflasyonun ve ekonomideki fiyat faaliyetlerinin izlenmesi, fiyatların belirlenmesi, ekonomi politikalarının belirlenmesi, yatırım kararlarının alınması ve muhasebe hesaplarının yapılmasıdır.

TÜFE ve ÜFE Nasıl Hesaplanır?

Tüketici fiyat endeksi (TÜFE) hesaplanırken, ilk olarak ülkenin genelini temsil eden numune kitlenin bir sene içeresinde hangi mal ve hizmete ne kadar para harcadığı hesaplanır. Hem de her mal ve hizmetin toplam harcamalar içeresindeki ağırlıkları belirlenir. Yılın her ayının belirli günlerinde alınan mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki değişim belli ağırlıklara göre ölçülür. Her ayın 25’inden sonra meydana gelen fiyat artışı bir ileri ayın enflasyonunun hesaplanmasında kullanılır. TÜFE harcamaları beş ayrı coğrafi bölgede, on altı kenti kapsayarak hesaplanır.

Üretici fiyat endeksi (ÜFE) ise; tarım, madencilik, imalat sanayi, enerji sektöründeki ürün ve hizmetlerin fiyat değişimleri üzerinden hesaplanır. Tüketici fiyat dizininin, yapımcı fiyat endeksine oranla yüksek olması maliyet enflasyonun yaşanacağına dair bir işarettir. Faiz, hammadde, ücret ve ara mal fiyatlarındaki artışlardan kaynaklanan enflasyon bir vakit sonra tüketici fiyatlarına yansır. Tüketici fiyat endeksi, yapımcı fiyat endeksinden yüksek ise enflasyonun iç talebin canlılığından kaynaklandığı söylenebilir. Talep enflasyonunun bir sendromu olan bu hal para arzının ve gelirin yükselmesiyle meydana gelir.

Tüketici fiyat endeksi ve yapımcı fiyat endeksleri kullanılarak enflasyon seviyesi ve senelik kira artışı seviyesi hesaplanır. Bu hesaplamaların uygulanabilmesi amacıyla her sene başında Türkiye İstatistik Kurumu doğrulusunda TÜFE ve ÜFE ağırlıkları belirlenir. Belirlenen ağırlıklar formülize edilerek internet üzerinden otomatik hesaplama yapılabilir.


İlginizi Çekebilir

Ekonomi nedir? Ekonomide bilinmesi gereken önemli kurallar nelerdir?

Ekonomi Nedir? Ekonomide Bilinmesi Gereken Önemli Kurallar Nelerdir? Hayatımızın her alanında bir faktör olarak tanımlamada …

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Bu site, istenmeyenleri azaltmak için Akismet kullanıyor. Yorum verilerinizin nasıl işlendiği hakkında daha fazla bilgi edinin.